Đỗ Văn Tính-Khoa QTKD

 

Đặc trưng quan trọng của tình hình kinh tế ngày nay là xu hướng quốc tế hóa. Nền kinh tế thế giới ngày càng phát triển, mỗi nước dù lớn hay nhỏ đều phải tham gia vào sự phân công lao động khu vực và quốc tế. Ngày nay không một dân tộc nào có thể phát triển đất nước mình mà chỉ bằng tự lực cánh sinh, đặc biệt đối với các nước đang phát triển như Việt Nam thì việc nhận thức đầy đủ những đặc trưng quan trọng này và ứng dụng vào tình hình thực tế đất nước có tầm quan trọng hơn bao giờ hết. Ở nước ta, khi xác định quan điểm lớn về công nghiệp hóa-hiện đại hóa, hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kì khóa VII của Đảng khẳng định “kiên trì chiến lược hướng mạnh về xuất khẩu đồng thời thay thế nhập khẩu những sản phẩm trong nước sản xuất có hiệu quả, phát huy lợi thế so sánh đất nước cũng như từng vùng, từng ngành, từng lĩnh vực trong từng thời kì, không ngừng nâng cao sức mạnh cạnh tranh trên thị trường đất nước, thị trường khu vực và thị trường thế giới ”.

Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, trong những năm qua Việt Nam đã đạt được những thành tựu bước đầu quan trọng, góp phần tạo nên những biến đổi sâu sắc nền kinh tế - xã hội – nước ta và vị thế mới trên thị trường quốc tế. Việt Nam đã thiết lập được nhiều mối quan hệ ngoại giao với nhiều nước, tiếp tục mở rộng hoạt động ngoại thương theo hướng đa dạng hóa, đa phương hóa, tích cực hội nhập vào nền kinh tế thế giới, tham gia các tổ chức thương mại tổ chức quốc tế như ASEAN, AFTA, WTO, APEC…Điều này làm cho lĩnh vực xuất nhập khẩu ngày càng trở nên sôi động. Trong số 10 mặt hàng có giá trị kim ngạch xuất khẩu lớn nhất Việt Nam thì phải kể đến hàng dệt may. Tuy đứng ở vị trí thứ hai, nhưng đây là mặt hàng có nhiều lợi thế so sánh và có khả năng phát triển cao. Hơn nữa, với điều kiện tình hình nước ta hiện nay, tập trung phát triển hàng may mặc là hoàn toàn phù hợp.

Hàng may mặc và vai trò của hoạt động xuất khẩu hàng may mặc sang thị trường EU

Khái quát về hàng may mặc

Hàng may mặc là một trong những hàng hóa đầu tiên được con người đem ra trao đổi, mua bán trên thị trường và nó cũng chính là mặt hàng đáp ứng những nhu cầu cơ bản của mọi tầng lớp dân cư. Cùng với sự phát triển của đời sống người dân, nhu cầu về hàng may mặc cũng đã có nhiều thay đổi theo hướng nâng cao về thẩm mỹ,  vừa mang tính thủ công truyền thống, vừa mang tính hiện đại. Sản phẩm hàng may mặc ngày nay chứa đựng những nét đặc trưng tiêu biểu riêng như:

Trước hết đó chính là tính thời vụ:tùy thuộc vào các mùa, chu kì thay đổi của thời tiết mà kế hoạch sản xuất cũng như xuất khẩu hàng may mặc có sự biến đổi.

Sản phẩm may mặc có những yêu cầu rất phong phú phụ thuộc vào người tiêu dùng nó: do người tiêu dùng có sự khác nhau về văn hóa, tôn giáo, phong tục tập quán, tuổi tác…do đó họ có những nhu cầu về sản phẩm là hoàn toàn khác nhau.

Sản phẩm hàng may mặc đòi hỏi phải có tính thời trang cao nghĩa là các sản phẩm phải đáp ứng được các nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng về kiểu dáng, màu sắc, mẫu mã, chất liệu…việc nắm bắt được tâm lý khách hàng là yếu tố hết sức quan trọng quyết định sự thành công hay thất bại của một doanh nghiệp.

Ngày nay, với sự phát triển của nền kinh tế, một yếu tố không thể thiếu mang nét đặc trưng tiêu biểu cho mặt hàng may mặc đó chính là việc các sản phẩm may mặc gắn liền với tên hiệu, thương hiệu. Khi một sản phẩm được gắn với một thương hiệu nổi tiếng, điều này cũng đồng nghĩa với việc giá trị của sản phẩm hàng may mặc đó được tăng lên rất nhiều. Không chỉ có vậy việc gắn nhãn hiệu đối với sản phẩm hàng may mặc còn là khẳng định tên tuổi, uy tín của doanh nghiêp kinh doanh.

Vai trò của hoạt động xuất khẩu hàng may mặc

Đối với sự phát triển của nền kinh tế

Theo lý thuyết về lợi thế so sánh thì hoạt động xuất khẩu không nhất thiết phải diễn ra giữa các nước có lợi thế tuyệt đối về một lĩnh vực nào đó mà nó vẫn có thể diễn ra ở các quốc gia có hiệu quả kinh tế thấp hơn. Lý thuyết này có vai trò đặc biệt quan trọng đối với các nước đang phát triển, khi mà các nước này đang thiếu nguồn lực để phát triển, cơ cấu kinh tế còn lạc hậu, cơ sở hạ tầng kém phát triển. Xét về vai trò mà hoạt động xuất khẩu hàng may mặc đem lại, có 3 tác động lớn nhất sau:

Hoạt động xuất khẩu hàng may mặc làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển công nghiệp và dịch vụ, góp phần giải quyết việc làm cải thiện đời sống nhân dân.

Xuất khẩu hàng may mặc tạo nguồn vốn cho đất nước, phục vụ quá trình công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước.

Thông qua việc xuất khẩu hàng may mặc các mối quan hệ kinh tế được mở rộng ra bên ngoài, thúc đẩy các ngành khác như dịch vụ, tín dụng, bảo hiểm quốc tế…

Đối với sự phát triển của doanh nghiệp

Khi xuất khẩu hàng may mặc ra nước ngoài, các doanh nghiệp phải trực tiếp cạnh tranh với các doanh nghiệp khác trên thị trường về chất lượng, giá cả, chủng loại…do đó để đảm bảo có chỗ đưng trên thị trường nước ngoài buộc doanh nghiệp không ngừng hoàn thiện hoạt động sản xuất kinh doanh của mình: phải có sự đầu tư, nghiên cứu và phát triển các hoạt động sản xuất kinh doanh, marketing cũng như sự phân phối và mở rộng kinh doanh.

Xuất khẩu hàng may mặc giúp doanh nghiệp thu hút được nhiều lao động, tạo thu nhập ổn định cho họ.

Khuyến khích xuất khẩu hàng may mặc không những giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường mà còn mở rộng quan hệ kinh doanh với các đối tác, bạn hàng trên thế giới.

Tổng quan thị trường xuất khẩu hàng may mặc hiện nay

Khái quát về thị trường hàng may mặc thế giới

Sự ra đời của ngành công nghiệp may mặc gắn liền với sự hình thành và phát triển của chủ nghĩa tư bản, với đặc thù về sản xuất như sử dụng nhiều lao động, đòi hỏi về vốn và công nghệ không cao, xuất khẩu hàng may mặc đã và đang được nhiều quốc gia trên thế giới coi trọng và coi đó là ngành công nghiệp tiên phong, tạo đà cho các ngành công nghiệp nhẹ khác phát triển.

Trong quá trình phát triển, ngành công nghiệp sản xuất hàng may mặc đã trải qua hai cuộc chuyển dịch lớn: chuyển từ các nước công nghiệp phát triển sang các nước công nghiệp mới và chuyển từ các nước công nghiệp mới sang các nước có nguồn nhân công dồi dào với giá rẻ, nguyên liệu sẵn có…Thêm vào đó là cuộc khủng hoảng tài chính ở Châu Á làm cho việc xuất khẩu các mặt hàng may mặc có xu hướng tăng chậm lại. Tuy nhiên thì tổng kim ngạch xuất khẩu hàng may mặc vẫn tăng đều qua các năm và  chiếm một tỷ trọng khá cao. Theo thống kê hiện nay thì kim ngạch buôn bán hàng may mặc của thế giới hàng năm đạt khoảng 400-550 tỷ USD chiếm 10% tổng kim ngạch buôn bán thế giới, tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm đạt khoảng 20%.

Hiện nay trên thế giới ngành công nghiệp hàng may mặc chủ yếu tập trung ở hai khu vực chính là Châu Á-Thái Bình Dương (chiếm khoảng 70%) và Châu Âu, các nước thuộc khu vực khác như  Bắc Mỹ, Tây Âu, Trung Đông chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong thị trường xuất khẩu.

Các nước Châu Á với những ưu thế về lao động và tài nguyên, thêm vào đó là sự tận dụng tốt những kinh nghiệm cũng như lợi thế của các nước đi trước đã không ngừng phát triển, nâng cao hoạt động xuất khẩu hàng may mặc ra thị trường thế giới. Kinh doanh hàng may mặc ở khu vực Châu Á đang được mở rộng với tốc độ tăng trưởng gấp 2 lần tốc độ tăng trưởng của thế giới.

Một đặc trưng nổi bật trong xuất khẩu hàng may mặc hiện nay đó là xu hướng tăng cường buôn bán trong khu vực đang ngày càng phát triển, với đà phát triển kinh tế ngày càng chặt chẽ giữa các quốc gia trong khu vực. Chỉ trong nội bộ 2 khu vực Châu Á và Châu Âu chiếm 50% tổng kim ngach xuất khẩu hàng may mặc thế giới, riêng EU có 45% hàng may mặc là xuất khẩu trong nội bộ khu vực.

Hiện nay do sự gia nhập vào tổ chức WTO của một số nước xuất khẩu như :Trung Quốc, Ấn Độ…đã gây một loạt những biến động thị trường hàng may mặc thế giới, gây nên xung đột thương mại giữa các nước nhập khẩu và xuất khẩu.

Theo số liệu thống kê báo cáo thì trong những năm trở lại đây Trung Quốc là nước xuất khẩu đứng đầu thế giới về hàng may mặc hiện nay. Năm 2011, kim ngach xuất khẩu hàng may mặc của nước này đạt 40 tỷ USD chiếm gần 20% thị trường hàng may mặc toàn cầu và đến năm 2013 thì chiếm hơn 50%. Điều này đã khẳng định chắc chắn vị trí vượt trội của Trung Quốc, bỏ xa các nước xuất khẩu khác. Ngoài Trung Quốc là nước dẫn đầu về kim ngạch xuất khẩu còn phải kể đến là các nước Italia, Hồng Kông, Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Pháp, Anh và Hàn Quốc…Tuy nhiên nếu xét về nước đứng đầu thế giới về hàng may mặc nhập khẩu thì Mỹ lại là quốc gia đứng đầu, tổng kim ngạch nhập khẩu ước tính trong giai đoạn 2010-2013 khoảng 70 tỷ USD/năm. Nǎm 2011 trị giá nhập khẩu mặt hàng này vào Mỹ lên tới 76 tỷ USD và trong nǎm 2012 là 71 tỷ và tiếp tục giảm giảm cho tới tháng 3 năm 2013 gần 11% so với cùng kỳ. Sau Mỹ là các nước Đức, Nhật, Anh, Italia, Hà Lan…

Đặc điểm thị trường hàng may mặc EU

EU là một thị trường rộng lớn, tính đến tháng 7 năm 2013 bao gồm 28 quốc gia, với tổng số dân là 501,064 triệu người, trong đó dân số sử dụng đồng Euro là 331,963 triệu người. Thị trường EU thống nhất cho phép tự do lưu chuyển sức lao động, hàng hoá, dịch vụ và vốn giữa các nước thành viên.

EU gồm 28 thị trường quốc gia, mỗi thị trường lại có những đặc điểm tiêu dùng riêng. Do vậy có thể thấy rằng thị trường EU có nhu cầu rất đa dạng và phong phú về hàng hoá. Có những loại hàng hoá rất được ưa chuộng ở thị trường Pháp, Italy, Bỉ nhưng lại không được người tiêu dùng Anh, Ailen, Đan Mạch và Đức đón chào. Tuy có những khác biệt nhất định về tập quán và thị trường tiêu dùng giữa các thị trường quốc gia trong khối EU, nhưng 28 nước thành viên đều là những quốc gia chủ yếu nằm ở khu vực Tây và Bắc Âu nên có những điểm tương đồng về kinh tế và văn hoá. Trình độ phát triển kinh tế xã hội của các nước thành viên khá đồng đều, cho nên người dân thuộc khối EU có những điểm chung về sở thích và thói quen tiêu dùng.

Người tiêu dùng Châu Âu có sở thích và thói quen sử dụng các sản phẩm có nhãn hiệu nổi tiếng trên thế giới. Họ cho rằng những nhãn hiệu này gắn liền với chất lượng sản phẩm và có uy tín lâu đời, cho nên dùng những sản phẩm mang nhãn hiệu nổi tiếng sẽ rất an tâm về chất lượng và an toàn cho người sử dụng. Nhiều trường hợp những sản phẩm này giá đắt, nhưng họ vẫn mua và không thích đổi sang các sản phẩm không nổi tiếng khác cho dù giá rẻ hơn nhiều.

Thị trường Châu Âu về cơ bản cũng như một thị trường quốc gia, có ba nhóm người tiêu dùng khác nhau: (1) Nhóm có khả năng thanh toán ở mức cao, chiếm gần 20% dân số ở EU, dùng những hàng có chất lượng tốt nhất và giá cả đắt nhất hoặc những mặt hàng hiếm và độc đáo; (2) Nhóm có khả năng thanh toán ở mức trung bình, chiếm 68% dân số, sử dụng loại hàng có chất lượng kém hơn so với nhóm 1 và giá cả cũng rẻ hơn; (3) Nhóm có khả năng thanh toán ở mức thấp, chiếm hơn 10% dân số, tiêu dùng những loại hàng hoá có chất lượng và giá cả thấp hơn so với hàng của nhóm 2. Hàng hoá đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trên thị trường này gồm cả hàng hoá cao cấp lẫn hàng bình dân phục vụ cho mọi đối tượng. Đối tượng tiêu dùng hàng Việt Nam là nhóm 2 và 3. Các đối thủ cạnh tranh chính của hàng Việt Nam là hàng Trung Quốc và hàng của các nước ASEAN khác.

Dân số đông, lại rất đa dạng về mức sống biến châu Âu trở thành thị trường xuất khẩu lý tưởng của các nhà sản xuất trên toàn thế giới. Tính tới thời điểm này, đã có hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ cung cấp hàng hóa cho Liên minh Châu Âu - EU.

Các quốc gia trong khối EU cũng tham gia sản xuất và cung cấp cho thị trường nội địa nhưng với quy mô nhỏ và ngày càng bị thu hẹp do không thể cạnh tranh với hàng may mặc giá rẻ nhập khẩu từ các quốc gia Châu Á. Mặt khác, các doanh nghiệp của EU thường tập trung vào sản xuất những hàng may mặc cao cấp có số lượng ít, thương hiệu nổi tiếng. EU cùng còn được biết đến là nhà xuất khẩu hàng may mặc lớn trên thế giới, thông qua việc đặt gia công từ các quốc gia có chi phí sản xuất thấp, sau đó dán nhãn các thương hiệu nổi tiếng và xuất khẩu ra thị trường thế giới.

Tuy nhiên, hàng nhập khẩu Châu Âu chủ yếu bị thống trị bởi các quốc gia Châu Á và Đông Âu. Đặc biệt trong khu vực may mặc, hai nhóm nước này, cùng với nhau, chiếm khoảng 8,27% tổng kim ngạch nguồn hàng. Trong đó, Châu Á là nhà cung cấp lớn nhất, hơn thế nữa thị phần của các nhà xuất khẩu may mặc Châu Á không ngừng tăng lên trung bình cỡ 1,1% mỗi năm và đạt trên 50 tỷ EUR nếu xét trên giá trị kim ngạch, chủ yếu từ các nước Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Ấn Độ…. Nhập khẩu hàng may mặc của EU chiếm tới 45-60% tổng giá trị nhập khẩu của thế giới trong khi hàng dệt chỉ chiếm 35%. Năm 2013 EU nhập khẩu 101,4 tỷ USD hàng may mặc trong đó nhập khẩu ngoài khối là 60,5 triệu USD. Theo xu hướng chung buôn bán trong nội bộ EU chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong cơ cấu buôn bán hàng may mặc (hàng may mặc chiếm 70% tổng kim ngạch hàng dệt và 50% tổng kim ngạch hàng may mặc)   Phần lớn hàng may mặc của EU được xuất khẩu sang các nước công nghiệp phát triển không có hiệp định hàng may mặc với EU, một phần nhỏ sang các nước Đông Âu, SNG và các nước công nghiệp mới NIC.

Hàng năm, kim ngạch nhập khẩu hàng may mặc của EU vượt qua cả Hoa Kỳ và Nhật Bản, tốc độ nhập khẩu tăng nhanh hơn tốc độ tăng trong nhập khẩu của Hoa Kỳ và Nhật Bản. Năm 2013, kim ngạch nhập khẩu của EU là 205,7 triệu USD, tăng 20% so với năm 2012, trong khi đó Hoa Kỳ nhập khẩu là 85,2 triệu USD, Nhật Bản là 20,4 triệu USD và mức tăng tương ứng so với năm 2012 là 10% và 15%. Năm 2013, kim ngạch nhập khẩu của EU là 185,6 triệu USD, tăng 14,2% so với năm 2012, còn Hoa Kỳ nhập khẩu 80,7 triệu USD và Nhật Bản nhập khẩu là 32,5 triệu USD với mức tăng tương ứng là 8% và 12%.

Thị trường EU có quy mô tiêu dùng hàng may mặc rất lớn. Theo thống kê của tổ chức xúc tiến hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu của các nước đang phát triển của EU. Năm 2013, ước tính chi tiêu cho hàng may mặc của người dân EU lên tới 350 tỷ Euro, trong đó chi cho hàng may mặc mặc ngoài đạt khoảng 250 tỷ Euro, chiếm 80% tổng chi tiêu cho hàng may mặc và mức tăng hàng năm là 7.5%. Nếu tính riêng các nước thành viên EU cũ thì mức tăng thấp hơn là 5,2%, nhưng với các nước thành viên mới có mức tăng đáng kể là 30,5%. Trong các quốc gia EU cũ, Đức là quốc gia có mức chi tiêu cho hàng may mặc lớn nhất, năm 2013 đạt tới 50,52 triệu Euro, sau đó là Anh đạt 48,15 triệu Euro, Ý đạt 40, 51 triệu Euro, Pháp đạt 29,70 triệu Euro, Tây Ban Nha là 25,28 triệu Euro. Còn với các quốc gia thành viên mới, nước tiêu dùng nhiều hàng may mặc nhất là Ba Lan, năm 2013, chi tiêu cho hàng may mặc đạt 10,25 triệu Euro, tiếp đến là các quốc gia Cộng hoà Séc là 8,65 triệu Euro, Hunggari đạt 5,4 triệu Euro.

Năm 2013, riêng 5 quốc gia Đức, Anh, Ý, Pháp, Tây Ban Nha đã có mức chi tiêu cho hàng may mặc chiếm tới 80% trong tổng chi tiêu của 28 quốc gia thuộc EU. Với các quốc gia thuộc EU cũ, năm 2013, người dân Anh có mức tiêu dùng trên đầu người về quần áo lớn nhất trong các quốc gia đạt 750 Euro/người, tiếp đến Áo đạt 800 Euro/người, Ailen là 760 Euro/người, Bỉ đạt 580 Euro/người, Luých xăm bua đạt 600 Euro/người, Ý đạt 450 Euro/người. Với những quốc gia đông dân cư như Đức, Anh, Ý, mức chi tiêu theo đầu người cao là bình thường bởi dân số đông sẽ phải chi tiêu nhiều cho hàng may mặc. Nhưng những quốc gia nhỏ và ít dân cư như Áo, Luých xăm bua, Bỉ, Thuỵ Điển cũng đều có mức tiêu dùng/người cho hàng may mặc khá cao.

Bảng 1.1: Chỉ tiêu của một số quốc gia EU về hàng may mặc mặc ngoài

Đơn vị: Tỷ Euro

TT	Quốc gia	2011		2012		2013
		Hàng may mặc	Hàng mặc ngoài	Hàng may mặc	Hàng mặc ngoài	Hàng may mặc	Hàng mặc ngoài
1	Đức	60,5	57,3	50,0	52,0	58,8	54,7
2	Anh	55,3	44,7	56,2	45,8	57,3	47,2
3	Ý	44,5	35,3	45,7	37,2	46,9	38,7
4	Pháp	32,5	27,6	33,7	28,2	34,9	28,5
5	Tây Ban Nha	23,4	19,6	24,7	20,7	25,8	21,5
6	Hà Lan	11,3	9,8	10,5	9,6	11,6	10,9
7	Bỉ	8,5	7,6	9,2	8,7	9,5	9,8
8	Ba Lan	6,2	5,2	7,3	5,4	8,6	5,5

 (Nguồn: Báo cáo thị trường hàng may mặc mặc ngoài năm 2013)

Theo Bảng, chi tiêu cho hàng may mặc mặc ngoài, Đức là quốc gia vẫn có mức chi tiêu lớn nhất, năm 2011, Đức chi 60,5 tỷ Euro cho hàng may mặc trong đó 57,3 tỷ Euro cho hàng may mặc mặc ngoài chiếm 80%. Năm 2012, dự kiến chi tiêu của Đức giảm nhẹ đạt 50 tỷ Euro và chi cho hàng may mặc mặc ngoài là 52 tỷ chiếm 70%. Năm 2013, dự kiến, mức chi tiêu tăng lên 58,8 tỷ Euro trong đó chi cho hàng may mặc mặc ngoài đạt 54,7 tỷ Euro, chiếm 72%.

Anh là quốc gia có mức chi tiêu cho hàng may mặc lớn thứ hai của EU, năm 2011 đạt 55,3 tỷ Euro, trong đó hàng may mặc mặc ngoài là 44,7 tỷ Euro. Năm 2012, dự kiến mức chi tiêu cho hàng may mặc là 56,2 tỷ Euro, trong đó hàng may mặc mặc ngoài là 57,3 tỷ Euro. Năm 2013, các con số dự kiến tương ứng là 57,3 tỷ Euro và 47,2 tỷ Euro chiếm 82% trong tổng mức chi tiêu cho hàng may mặc.

Ngoài hai quốc gia đứng đầu trong tiêu dùng hàng may mặc nói chung và hàng may mặc mặc ngoài nói riêng, các quốc gia còn lại cũng có mức chi tiêu cho hàng may mặc lớn và tỷ trọng hàng may mặc mặc ngoài đều chiếm trên 80% trong tổng chi tiêu cho hàng may mặc.

Những thuận lợi và khó khăn trong việc xuất khẩu hàng may mặc sang thị trường EU

Trong nhiều năm qua, kim ngạch xuất khẩu hàng may mặc của Việt Nam sang thị trường EU đạt được những kết quả tích cực, do Việt Nam có nhiều lợi thế trong xuất khẩu hàng may mặc nói chung và hàng may mặc mặc ngoài nói riêng. Song do xu hướng tự do hóa thương mại trên thế giới và việc gia nhập tổ chức WTO, cạnh tranh gay gắt đối với hàng may mặc xuất khẩu là một quy luật tất yếu không thể tránh khỏi. Dưới đây chúng ta sẽ xem xét những thuận lợi cũng như những khó khăn trong xuất khẩu hàng may mặc sang thị trường các nước thành viên mới này.

Những thuận lợi

Việt Nam và các nước thành viên trong EU đã có quan hệ buôn bán hàng may mặc trong nhiều năm qua, đồng thời giữa Việt Nam với các nước này có những môí quan hệ về kinh tế thương mại tốt đẹp, có nhiều tiềm năng phát triển. Thị trường EU là một thị trường tiềm năng lớn đối với hàng may mặc xuất khẩu của Việt Nam. Việt Nam xuất khẩu sang thị trường EU chủ yếu là hàng may mặc chiếm trên 90% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng dệt-may của Việt Nam. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu của hàng may mặc mặc ngoài chiếm trên 90%. Thực tế cho thấy, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường EU tăng đều qua các năm, nhất là từ năm 2010 trở lại đây. Năm 2012, xuất khẩu hàng may mặc của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường EU tăng mạnh, ước đạt 850 triệu USD do EU bỏ hạn ngạch xuất khẩu hàng may mặc cho Việt Nam. Hàng may mặc của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường EU không bị áp đặt hạn ngạch, mặt khác hàng may mặc của Việt Nam tiếp tục được hưởng thuế ưu đãi trong khi đó hàng may mặc của Trung Quốc bị EU áp đặt hạn ngạch trở lại trong những tháng cuối năm. Đây là cơ hội khách quan tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu hàng may mặc sang thị trường EU trong những năm tới.

So với các nước khác trong khu vực ASEAN, Việt Nam có đội ngũ lao động dồi dào có trình độ văn hóa khá cao, có khả năng tiếp thu nhanh khoa học kỹ thuật, công nghệ hiện đại. Hơn nữa theo đánh giá của ngân hàng thế giới World Bank giá công lao động của Việt Nam tương đối rẻ. Theo số liệu năm 2010 giá công lao động của Việt Nam là 0.16-0.35USD/giờ, của Trung Quốc 1.3USD/giờ, của Thái Lan là 1.18USD/giờ, Pakistan 0.37USD/giờ…điều này tạo ra tính cạnh tranh cao cho hàng may mặc Việt Nam.

Việt Nam đã gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO, do đó chúng ta có điều kiện cũng như được hưởng các ưu đãi trong việc cạnh tranh bình đẳng với các đối thủ quốc tế, tạo điều kiện cho hàng may mặc của Việt Nam đi vào thị trường các nước nhập khẩu lớn mà không còn bị áp đặt của chế độ hạn ngạch.

Những khó khăn

Trong nhiều năm qua ngành may mặc Việt Nam đã đạt tốc độ tăng trưởng xuất khẩu tương đối cao-bình quân 20%/năm trong giai đoạn 2010-2013. Tuy nhiên kể từ khi các nước thành viên WTO được bãi bỏ hạn ngạch thì tốc độ tăng trưởng có xu hướng giảm sút. Sở dĩ đạt được tốc độ tăng trưởng trên là do ngành may mặc Việt Nam có một số lợi thế như nguồn lao động dồi dào, khéo tay, chi phí lao động chưa cao; các doanh nghiệp Việt Nam đã xây dựng và giữ được chữ tín trong kinh doanh với nhiều nhà nhập khẩu lớn trên thế giới.

Tuy nhiên, nếu phân tích sâu hơn thì ngành may mặc Việt Nam vẫn còn rất nhiều yếu tố bất lợi mà lại có rất ít lợi thế cho sự phát triển bền vững, đặc biệt là các ngành công nghiệp phụ trợ chưa phát triển tương xứng. Điều đó góp phần lý giải tại sao các doanh nghiệp Việt Nam vẫn phải chấp nhận gia công xuất khẩu là chính (chiếm tới 70-80% kim ngạch), hình thức thương mại bán sản phẩm chiếm tỷ trọng rất khiêm tốn.

Do thiếu công nghiệp phụ trợ nên ngành may mặc Việt Nam gần như phụ thuộc vào thị trường thế giới cả xuất khẩu lẫn nhập khẩu. Cho đến thời điểm này ngoài lợi thế lao động ra, còn lại đều phải nhập khẩu với tỷ lệ lớn như: 100% máy móc thiết bị, phụ tùng; Nhập khẩu các loại phụ liệu như chỉ may, mex dựng, khoá kéo…cũng chiếm từ 30%-70% tổng nhu cầu. Đây là một trong những điểm yếu nhất làm hạn chế khả năng cạnh tranh quốc tế của các doanh nghiệp may mặc Việt Nam so với các cường quốc xuất khẩu may mặc như Trung Quốc, Ấn Độ, Pakistan.

Xét trên quy mô, phần lớn các doanh nghiệp may mặc Việt Nam thuộc loại vừa và nhỏ. Nếu phân theo tiêu chí lao động thì có tới 80% doanh nghiệp sử dụng dưới 300 lao động, theo vốn thì có tới 90% dưới 5 tỷ đồng. Hiệu quả chính của ngành may mặc là tạo ra một triệu việc làm cho lao động công nghiệp và trên một triệu lao động tiểu thủ công nghiệp. May mặc cũng là một ngành sản xuất xoá đói giảm nghèo cho các vùng nông thôn.

Với quy mô vừa và nhỏ như vậy, nếu không liên kết với một số doanh nghiệp lớn thì những doanh nghiệp này cũng khó tồn tại, chưa nói tới việc cạnh tranh quốc tế. Thực tế này đã được minh chứng trong tiến trình xoá bỏ hạn ngạch cho hàng may mặc Việt Nam tại thị trường Canada trước đây và thị trường EU từ đầu năm ngoái. Cứ xoá bỏ hạn ngạch đến đâu thì hàng may mặc Việt Nam mất hoặc giảm thị phần đến đó vì các doanh nghiệp thiếu những nhà quản trị giỏi, thiếu kỹ năng tiếp cận thị trường và năng suất lao động lại thấp…nên không thể cạnh tranh ngang bằng với Bangladesh, Srilanca, Thái Lan, Indonesia, càng khó để cạnh tranh được với các cường quốc may mặc.

Từ khi chế độ hạn ngạch giữa các thành viên WTO xoá bỏ thì tốc độ tăng xuất khẩu hàng may mặc của Trung Quốc không những đã đe doạ ngành công nghiệp may mặc các nước nhập khẩu lớn mà còn gây ảnh hưởng không nhỏ đến nhiều nước xuất khẩu may mặc khác, trong đó có Việt Nam. 6 tháng đầu năm 2012, xuất khẩu may mặc của Việt Nam liên tục giảm. Giá trị xuất khẩu các mặt hàng quản lý bằng hạn ngạch sang thị trường Mỹ chỉ đạt 783 triệu USD, giảm gần 10% so cùng kỳ năm 2011. Tốc độ tăng trưởng năm 2012 của toàn ngành còn khoảng 10% so với mức 20% của các năm trước. Điều gây sốc lớn lại chính là sự giảm sút kim ngạch xuất khẩu sang thị trường EU vì các doanh nghiệp Việt Nam vẫn không thể tận dụng cơ hội xoá bỏ hạn ngạch với EU.

Bên cạnh những cơ hội cho việc gia tăng tỷ trọng xuất khẩu hàng may mặc ra thị trường EU thì các doanh nghiệp của Việt Nam còn phải đối mặt với một số khó khăn khác như:

Theo tiến trình tự do hóa khu vực và thế giới, các mặt hàng may mặc đang được bảo hộ sẽ phải mở cửa tự do hóa, điều này đặt ra thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam là họ không chỉ cạnh tranh với nhau mà còn phải cạnh tranh với các doanh nghiệp khác trên thế giới. Xét trong cùng một khu vực thì ta thấy Ấn Độ và Trung Quốc là quốc gia có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất, chi phối hơn một nửa hoạt động buôn bán hàng may mặc trên thế giới. So với các đối thủ cạnh tranh này thì trình độ cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam còn quá yếu, quy mô nhỏ, trình độ quản lý và kinh doanh còn yếu, hoạt động kỹ năng của người lao động không đồng đều dẫn đến năng suất thấp.

Các mặt hàng may mặc xuất khẩu sang thị trường EU đòi hỏi phải có chất lượng cao, đa dạng về kiểu dáng mẫu mã, tình thời trang cao và doanh nghiệp sản xuất đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về chất lượng và môi trường, xã hội. Qua nhiều nghiên cứu cho thấy, hiện nay, khả năng cạnh tranh của hàng may mặc Việt Nam trên thị trường EU thấp hơn so với các mặt hàng tương tự của các đối thủ cạnh tranh về giá cả cao, mẫu mã chưa đa dạng, chất lượng chưa ổn định, thương hiệu không nổi tiếng, kênh phân phối hẹp lại phải qua các trung gian thương mại. Trong khi, hàng may mặc của các đối thủ cạnh tranh như Trung Quốc, Ấn Độ, Srilanca, Bănglađét có giá cả giảm, mẫu mã đa dạng, chất lượng tốt, có các chiến lược xây dựng và quảng bá thương hiệu hiệu quả.

Song song với xu hướng mở tự do hóa mậu dịch mà EU vẫn theo đuổi là hàng loạt các rào cản phi thuế quan, như hạn ngạch, kiểm dịch, môi trường được dựng lên nhằm hạn chế dòng thác hàng ngoại đổ vào.

Phần lớn các nguyên vật liệu phục vụ cho quá trình sản xuất hàng xuất khẩu còn phải đi nhập, hầu như các sản phẩm hàng may mặc của chúng ta chủ yếu là đi gia công, dẫn đến phần giá trị gia tăng lợi nhuận quá thấp chưa xứng đáng với tiềm năng và không thuận lợi cho việc sản xuất kinh doanh.

Các doanh nghiệp xuất khẩu hàng may mặc hầu hết đều chưa có kinh nghiệm và thụ động trong các hoạt động tiếp thị, marketing cho sản phẩm của mình, chưa có chiến lược tiếp cận thị trường cũng như việc sử dụng các công cụ xúc tiến bán hàng.

Nội dung và những nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu hàng may mặc sang thị trường EU

Nội dung của hoạt động xuất khẩu hàng may mặc

Cũng như bất cứ các hoạt động xuất khẩu khác, xuất khẩu hàng may mặc đòi hỏi phải thực hiện qua 7 bước sau:

Thứ nhất nghiên cứu thị trường hàng may mặc của các nước thành viên của EU, thực hiện được công việc này giúp các doanh nghiệp đánh giá được thị trường,  xác đinh từng phân đoạn thị trường cụ thể, từ đó đưa ra các chiến lược về giá cả, chất lượng, nguồn hàng, nhu cầu của từng thị trường là thế nào…

Thứ hai là lập phương án xuất khẩu hàng may mặc dựa trên cơ sở đã nghiên cứu và đánh giá thị trường :

- Đề ra mục tiêu cụ thể, giá cả, thị trường xâm nhập.

- Lựa chọn thời điểm, phương thức tiến hành xuất khẩu.

- Đề ra các biện pháp và công cụ thực hiện.

- Đánh giá sơ bộ về hiệu quả của hoạt động xuất khẩu

Thứ ba là tạo nguồn hàng cho doanh nghiệp, đó là các nghiệp vụ thu mua nguyên vật liệu. phân loại sản phẩm, bảo quản…nhằm chuẩn bị đầy đủ cho xuất khẩu.

Thứ tư là giao dịch và đàm phám, ký kết hợp đồng xuất khẩu với các đối tác.

Thứ năm là thực hiện hợp đồng xuất khẩu hàng may mặc gồm có :ký hợp đồng, chuẩn bị hàng, thuê phương tiện vận chuyển, kiểm tra hàng hóa, mua bảo hiểm, làm thủ tục hải quan, giao hàng, làm thủ tục thanh toán, giải quyết khiếu nại.

Thứ sáu là thực hiện các nghiệp vụ xúc tiến xuất khẩu: tiến hành xúc tiến bán hàng, quảng cáo, quan hệ với khách hàng.

Cuối cùng là hoạt động phân tích đánh giá kết quả hoạt động xuất khẩu hàng may mặc của doanh nghiệp thông qua các chỉ tiêu về lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận, tỷ suất ngoại tệ. Từ đó tính đến các khả năng xâm nhập mở rộng và phát triển thị trường.

Những nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu hàng may mặc Việt Nam sang thị trường EU

Có 2 nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động xuất khẩu hàng may mặc của Việt Nam sang thị trường EU :

Thứ nhất đó chính là các chính sách về hàng nhập khẩu của EU: dân số đông, lại rất đa dạng về mức sống biến Châu Âu trở thành thị trường xuất khẩu lý tưởng của các nhà sản xuất trên toàn thế giới. Tuy nhiên, việc suy giảm sức cạnh tranh khiến Châu Âu, nơi thoạt nhìn tưởng như rất dễ tính lại trở thành thị trường có nhiều biến động rủi ro nhất đối với bất kì các doanh nghiệp nào. Áp lực hàng ngoại đẩy nhiều doanh nghiệp Châu Âu lâm vào cảnh khốn đốn. Chính bởi thế, song song với xu hướng mở tự do hóa mậu dịch mà EU vẫn theo đuổi là hàng loạt các rào cản phi thuế quan, như hạn ngạch, kiểm dịch, môi trường được dựng lên nhằm hạn chế dòng thác hàng ngoại đổ vào.

Nếu nhìn bề ngoài, nhập khẩu tăng nhanh giúp giảm áp lực sản xuất cho các doanh nghiệp Châu Âu. Nhưng điều EU lo nhất đó là hàng nhập khẩu giá hạ gây nên sức ép hạ giá và tất nhiên là cả việc co hẹp lợi nhuận của các nhà xuất khẩu. Bởi thế, cho dù dung lượng hàng xuất khẩu vào EU của các nhà xuất khẩu quốc tế, nhất là các nhà xuất khẩu Châu Á gia tăng mạnh mẽ, song chính các nước này đang là đối tượng của những biện pháp bảo hộ, ngăn chặn từ EU. Sau khi các biện pháp bảo hộ bằng hạn ngạch được gỡ bỏ, Ủy ban Châu Âu-EC đã khởi động hàng loạt các vụ kiện chống phá giá giày dép, áo sơ mi, rồi tới đây cả những yêu cầu về kỹ thuật, chất lượng, lao động và môi trường chắc chắn sẽ được các nhà lập pháp EU khai thác để giảm bới sức ép từ hàng ngoại.

Thứ hai đó chính là chính là từ phía các doanh nghiệp và chính sách xuất khẩu hàng may mặc của ta:trong quá trình hội nhập khách quan với khu vực và thế giới, Việt Nam đã mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại theo hướng đa phương hóa, đa dạng hóa, chủ động hội nhập với nền kinh tế quốc tế theo lộ trình phù hợp với điều kiện chúng ta và đảm bảo những cam kết trong quan hệ song phương và đa phương. Hiện nay Nhà nước đang thực hiện một loạt các chính sách như hỗ trợ về vốn, miễn giảm thuế xuất khẩu, thưởng theo kim ngạch xuất khẩu, hỗ trợ hoạt động xúc tiến thương mại trên thị trường quốc tế cho ngành xuất khẩu hàng may mặc, giúp ngành may mặc đổi mới thiết bị công nghệ hiện đại, tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm.

Kinh nghiệm của một số công ty đã thành công tại thị trường EU về xuất khẩu hàng may mặc

Đối với hàng may mặc khi xuất khẩu sang thị trường EU, bên cạnh các biện pháp chuyên môn cần phải thường xuyên học hỏi kinh nghiệm từ các cơ sở may xuất khẩu trong nước và ngoài nước. Thường xuyên coi trọng công tác tự đánh giá và rút ra những bài học cho chính mình để kịp thời điều chỉnh những vấn đề còn yếu kém, tránh thua thiệt trong cạnh tranh, tránh xu hướng đầu tư sai lầm mà trong thời gian ngắn khó có thể thay đổi được.

Trong quá trình đưa sản phẩm thâm nhập thị trường, cần nắm rõ và hoạt động theo đúng những quy định và quy luật mà hệ thống đó áp đặt cho các doanh nghiệp ngước ngoài khi muốn tham gia khai thác thị trường. Chỉ cần công ty không nắm rõ các quy định về chế độ sở hữu, quản lý, chế dộ phân phối thu nhập cũng như quản lý cơ cấu ngành của EU thì công ty sẽ không đưa ra được những chiến lược phát triển sản phẩm đúng đắn tại đây, dễ dẫn đến nguy cơ mất vốn, mất thị trường và gặp nhiều rủi ro.

Khi thâm nhập vào sản phẩm may mặc của công ty vào thị trường này, phải xác định được năng lực cạnh tranh cũng như khả năng chịu áp lực cạnh tranh của công ty trong môi trường này. Luôn theo dõi và nắm vững các biến động trong trình độ phát triển và các yếu tố kinh tế khác có liên quan, xem xét và đánh giá tổng quát khả năng phát triển của cả nền kinh tế để từ đó có những chiến lược kinh doanh phù hợp.

Trong lĩnh vực hàng may mặc, nhu cầu của khách hàng luôn biến động, thay đổi trong từng ngày, từng mùa. Do đó muốn đứng vững trên thị trường, bất kể EU hay nước nào, Công ty phải luôn làm mới sản phẩm của mình dựa trên mong muốn và nhu cầu của khách hàng; có thể nói tăng cường thực hiện chiến lược sản phẩm là con đường thiết thực nhất, thường xuyên cách tân, thay đổi mẫu mốt, kiểu dáng và nâng cao chất lượng sản phẩm. Hãy để chính sản phẩm lên tiếng là việc làm hiệu quả hơn bất cứ nỗ lực nào.

Học hỏi kinh nghiệm trong đàm phán, ký kết hợp đồng với nước ngoài cũng đang được coi là việc làm cần thiết. Công tác đàm phán cần được chuẩn chu đáo bởi đây sẽ là thời điểm xác định lợi ích kinh tế của các bên. Muốn đạt được lợi ích lớn trước hết phải có nghệ thuật đàm phán khôn khéo, nhiều khi khách hàng đang có rất nhiều mối hàng nhưng do nghệ thuật thuyết phục của ta mà họ vẫn chấp nhận đặt hàng với những điều kiện có lợi cho chúng ta. Trong đàm phán rất cần thiết phải hiểu rõ đối phương (về văn hoá, tài chính, thái độ, phong tục…); tuỳ theo từng đối tượng mà sử dụng các chiến lược đàm phán kiểu cứng, chiến lược đàm phán kiểu mềm hay chiến lược đàm phán kiểu hợp tác.

Trên đây là những bài học kinh nghiệm rút ra được của các công ty trong nước có kinh nghiệm xuất khẩu sản phẩm may mặc sang thị trường EU như Công ty May 10, Công ty VINATEX… có thể nói thị trường EU là một thị trường tiềm năng song cũng đầy khó khăn, thách thức. Vận dụng linh hoạt các bài học kinh nghiệm để tiếp tục hoàn thiện đổi mới mình thì công ty sẽ có những chiến lược phù hợp và đảm bào thành công hơn khi thâm nhập vào thị trường này.

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

 

1. Giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Châu Âu, Vũ Văn Lộc, Nhà xuất bản lý luận chính trị.

2. Giáo trình “Kinh tế quốc tế”, Đỗ Đức Bình, Nguyễn Thường Lạng, Nhà xuất bản Lao động – Xã hội.

3. Giáo trình Nghiệp vụ kinh doanh xuất nhập khẩu Incoterm 2010.

4. Giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Châu Âu, Vũ Văn Lộc, Nhà xuất bản lý luận chính trị.

5. Nghiệp vụ kinh doanh xuất nhập khẩu, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia.

6. Thị trường EU và khả năng xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam, Trần Chí Thành, NXB Lao động xã hội.

7. Quản trị kinh doanh xuất nhập khẩu, Nhà xuất bản Thống kê.

8. Báo cáo tổng kết năm 2011-2013 của Công ty CP 28 Đà Nẵng – Phòng Kế Hoạch.

9. Các trang web :

Dichvuxuatnhapkhau.com.vn.

Luanvan.net.

Doko.vn.

Agtexdanang.com.vn.